همان طور که می دانیم همواره ضرورت نگارش و تدوین مقاله برای دانشجویان تحصیلات تکمیلی وجود دارد. بنابراین اطلاع از اشتباهات مقاله نویسی برای دانشجویانی که قصد نوشتن یک مقاله استاندارد ISI را دارند، بسیار ضروریست. در این قسمت اشتباهات رایجی که ممکن است در نگارش هر یک از اجزای مقاله رخ دهد را مرور می کنیم. می توان گفت مقاله از پنج جزء اصلی چکیده، مقدمه، روش ها، نتایج، بحث و نتیجه گیری و منابع تشکیل شده است که اشتباهات مقاله نویسی در این اجزا بسیار متداول است. در ادامه به اشتباهات رایج در نگارش مقاله برای هر یک از این اجزاء می پردازیم. با ما همراه باشید.

اشتباهات متداول در نگارش چکیده

احتمال رخ دادن خطا در چکیده بسیار زیاد است. چرا که حجم آن بسیار کم است. در اینجا تعدادی از اشتباهات مقاله نویسی در نگارش چکیده بیان می شوند:

1. تدوین مقاله بدون چکیده: این تصوری کاملا غلط است! کلیه مقالات چکیده دارند و شما نیز از این قاعده مستثنی نیستید.
2. چکیده مانند مقدمه: دقت شود که چکیده یک مقدمه نیست بلکه خلاصه ای از کل مقاله است. برای مثال برخی از پژوهشگران چکیده ای می نویسند که شامل ده جمله از اطلاعات پیش زمینه ای است در حالی که در آن اشاره ای به نتایج یا بحث و نتیجه گیری نشده است. این از اشتباهات نگارش مقاله است. نگران کافی بودن اطلاعات پیش زمینه ای در چکیده نباشید زیرا اگر مخاطب جزئیات بیشتری را بخواهد به مقدمه مراجعه خواهد کرد.
3. چکیده بیش از حد خلاصه: معمولاً نویسندگان فراموش می کنند که یک چکیده در عین اختصار باید پاسخگوی کلیه سؤالات زیر باشد:
   هدف از انجام این پژوهش چه بود؟
   چه روش هایی به کار برده شدند؟
   چه نتایج مهمی بدست آمدند؟
   مفهوم و معنی این نتایج چیست؟
4. چکیده دارای اطلاعات بیش از اندازه: چکیده باید کوتاه، مختصر و مفید باشد و از پرگویی در آن پرهیز شود. یک چکیده خوب نباید بیش از250 کلمه گردد. دقت کنید زمانی که مخاطب به دنبال جزئیات باشد، به متن اصلی مقاله مراجعه خواهد کرد.

اشتباهات متداول در نگارش مقدمه

نویسندگان اغلب از مقدمه برای صحبت درباره اهداف و تحقیقات و توضیح مشکلی که در این مقاله به آن اشاره شده صحبت می کنند. اما بسیاری از نویسندگان نیز این قسمت را به عهده منتقدان می گذارند تا خودشان بفهمند دلیل و اهمیت بیان این مشکل چه بوده است و این اشتباه بزرگی است. چرا که نویسنده باید مسئولیت قانع کردن منتقدان را درباره اهمیت موضوع بر عهده داشته باشد. تعدادی از اشتباهات مقاله نویسی در قسمت مقدمه که فهم موضوع را مشکل می کند عبارتند از:

1. ساختار نادرست مقدمه: دیده شده است که نویسندگان بدون ساختار منظم و یکپارچه ای مقدمه را نوشته اند که باعث سردرگمی خواننده می گردد. بهتر است مقدمه را به این ترتیب بنویسید: مرور ادبیات، سهم پژوهش انجام گرفته از مسئله، فرضیه ها، توصیف پژوهش، اهمیت پژوهش.
2. بیان تمام جزییات مقاله: گاهی اوقات نویسندگان اطلاعات بیش اندازه زیادی را در مقدمه بیان می کنند؛ در حالی که فقط باید اطلاعات مرتبط با موضوع مقاله را بیان کنند.
3. ارائه یک سری اطلاعات ناکافی: یکی دیگر از اشتباهات رایج در نگارش مقاله دیگر این است که نویسندگان گمان می کنند مخاطب همه چیز را می داند! به همین دلیل مفاهیم را توضیح نمی دهند، اطلاعات پیش زمینه ای کافی را فراهم نمی کنند و به اندازه کافی درباره پژوهش های پیشین بحث نمی کنند. ایجاد تعادل و تشخیص مرز تعادل بین توضیحات اضافی و اطلاعات کافی، کاری مشکل است. بنابراین برای پیشگیری از این خطا پیشنهاد می شود که از یک شخص خبره مشورت بگیرید.
4. عدم پرداخت به موضوع تحقیق: اغلب نویسندگان مقدمه کاملی را تهیه می کنند ولی معلوم نیست باقیمانده مقاله شامل چه چیزی می شود! برای جلوگیری از بروز چنین اشتباهی، ضروری است درباره محتوای باقیمانده مقاله رک و بی پرده باشید و دقیقاً بگویید مقاله حاضر چه موضوعاتی را پوشش می دهد. موضوع تحقیق را نامشخص و مبهم نگذارید.
5. آوردن لیست: وسوسه ای متداول در مقدمه ها، لیست کردن ورودی ها و اطلاعات مورد نیاز به هر شکل یا صورتی است. حواستان باشد که این نیز از اشتباهات مقاله نویسی است. تا حد امکان از آوردن چنین لیست هایی در مقدمه پرهیز شود (مگر آنکه واقعاً مجبور باشید) و به جای آنها بهتر است پژوهش خود را توصیف کنید.
6. حکایت های اول شخص: گاهی اوقات دانشجویان نوشته علمی را با انشای “ماجراجویی های من در آزمایشگاه” اشتباه می گیرند. آنها سعی دارند مقدمه را با یک داستان سرگرم کننده شروع کنند تا بتوانند مخاطب را جذب کنند چرا که فکر می کنند مقاله علمی یک انشای کلاسی است. توجه کنید که گزارش اول شخص متعلق به نوشته های علمی نیست.

اشتباهات متداول در نگارش روش آزمایش

اشتباهات نگارش مقاله در در این قسمت نیز رایج هستند که پیشنهاد می شود نویسنده یا نویسندگان مقاله نسبت به آنها آگاه باشند. تعدادی از این اشتباهات به صورت زیر هستند:

1. ذکر موضوعات بی مورد: اطلاعات غیرضروری همانند این که چرا از یک نرم افزار خاص استفاده کرده اید، یک روش ساده برای خسته کردن مخاطب و از بین بردن علاقه او برای خواندن مقاله شماست.
2. عدم تعادل در ارائه اطلاعات: عجیب است که تعداد اندکی از نویسندگان اطلاعات بیش از حدی در بخش روش ها ارائه می دهند. از سوی دیگر تقریباً همه نویسندگان اطلاعات ناچیزی را ارائه می دهند. شما متعادل باشید! برای اینکه متعادل باشید حین نگارش قسمت روش ها همواره به این سوال پاسخ دهید: آیا ذکر این اطلاعات برای اجرای دوباره آزمایش لازم است؟ اگر لازم بود آن را ذکر کنید و اگر نه، بیخیال آن شوید!
3. ذکر اطلاعات مقدمه ای یا پیش زمینه ای: از مهم ترین اشتباهات مقاله نویسی این نقطه نظر است. گاهی اوقات نویسندگان اطلاعات پیش زمینه ای یا توضیحات مفاهیم را در قسمت روش ها می آورند. در صورتی که این موارد به قسمت مقدمه تعلق دارند. در قسمت روش ها، نویسنده نباید به کارهای بیرونی مرجع دهی بکند مگر آنکه بخواهد به روش ها یا اطلاعات مورد نیاز آنها ارجاع دهد.
4. بحث درباره منابع خطا: تشریح اطلاعات مورد نیاز و ورودی ها متعلق به قسمت روش ها نیست. نویسنده نباید درباره دلایل ممکن یا منابع بروز خطا در نتایج بحث کند چرا که خیلی واضح است! اصلاً در این قسمت از مقاله قرار نیست درباره نتایج و یافته ها بحث شود.

اشتباهات متداول در نگارش نتایج آزمایش

از اشتباهات نگارش مقاله رایج در قسمت نتایج عبارتند از:

1. داده های خام: به دلایلی، بعضی از اوقات نویسندگان کلیه داده های خام حاصل از روششان را در قسمت نتایج می آورند. البته شاید در برخی از مواقع نیاز به انجام چنین کاری باشد ولی در اکثر مواقع، در قسمت نتایج، فقط باید نتایج کلیدی و مهم تحقیق مربوط به موضوع تحقیق گزارش شوند که گزارش دهی مذکور می تواند در قالب بیان میانگین ها، درصدها، انحراف معیارها و شاخص هایی از این دست صورت پذیرد.
2. حشو: اغلب نویسندگان نتایجی را به صورت جدولی نشان می دهند و دوباره همان نتایج را در متن بیان می کنند. در اینجا حشو صورت گرفته است. برای رفع این اشتباه باید نتایج را به صورت جدولی یا شکل های گرافیکی نمایش داد و سپس از متن مقاله برای شفاف سازی آن ها استفاده کرد، نه آنکه تکرار مکررات کرده و به زبانی دیگر همان نتایج را بیان کرد.
3. بحث و نتیجه گیری: معمولاً نویسندگان، قسمت نتایج و قسمت بحث و نتیجه گیری را با یکدیگر ترکیب می کنند. تعداد بسیار اندکی از مجلات اجازه چنین کاری می دهند. بنابراین بحث و نتیجه گیری نباید در قسمت نتایج بیان شوند. این موضوع شامل بحث در مورد منابع یا علل بروز خطا نیز می شود که نباید در قسمت نتایج آورده شوند.
4. عدم ارائه شکل یا جدول: قسمت نتایج باید شامل حداقل یک جدول باشد. نویسنده حتماً داده هایی برای ارائه کردن دارد و این موضوع ربطی به این ندارد که نویسنده با چه نظمی می نویسد. البته تعداد کمی از مقالات علمی، کامپیوتری و ریاضی از این قاعده مستثنی هستند.

اشتباهات متداول در نگارش بحث و نتیجه گیری

اشتباهات مقاله نویسی که باید از بروز آن ها در قسمت بحث و نتیجه گیری جلوگیری شود به قرار زیر هستند:

1. ترکیب شدن با نتایج: این موضوع متحیرکننده است که هر چند وقت یک بار نویسندگان قسمت نتایج را با قسمت بحث و بررسی ترکیب می کنند. اگر چه بارها این نکته به آن ها گوشزد شده است. این دو قسمت نمی توانند با هم ترکیب شوند زیرا اهداف مختلفی را دنبال می کنند. قسمت نتایج مربوط به گزارش دادن نتایج بوده و قسمت بحث و نتیجه گیری مربوط به تفسیر و تعبیر است. دقت شود مجلات بسیار کمی وجود دارند که در آن ها دو قسمت مذکور می توانند با هم ترکیب شوند.
2. نتایج جدید: بعضی اوقات نویسنده نتیجه جدید را در قسمت بحث و نتیجه گیری گزارش می کند. نتیجه ای که قبلاً در قسمت نتایج گزارش نشده است. از اشتباهات مقاله نویسی خیلی معروف! باز هم یادآور می شویم که کلیه نتایج باید در قسمت نتایج گزارش شوند. اگر هم نیاز است نتیجه ای در قسمت بحث و نتیجه گیری بیان شود باید قبلاً در قسمت نتایج گزارش شده باشد.
3. نتیجه گیری های دور از ذهن: بعضی از مواقع، نویسندگان نتایج بیش از اندازه بزرگ و جامعی را از پژوهش کوچکشان می گیرند. این مورد فقط می تواند در مقالات اصلی پیشگام اتفاق بیفتد که به ندرت پیش می آید پژوهشگران تازه کار بتوانند چنین مقالاتی بنویسند.

اشتباهات متداول در نگارش منابع

دو اشکال رایج ممکن است در این قسمت رخ دهد که عبارتند از:

1. فرم: رایج ترین خطایی که ممکن است در قسمت منابع اتفاق بیفتد شکل و ساختار ارجاع دهی است. برای جلوگیری از این اشتباه پیشنهاد می شود بعد از مطالعه دقیق راهنمای مجله مورد نظرتان، نحوه ارجاع دهی برخی از آخرین مقالات مجله را نیز ببینید.
2. نوع منبع: مقالاتی دیده شده که در آنها فقط به 5 منبع ارجاع شده است در حالی که همگی آن منابع کتاب بوده اند. این موضوع پذیرفتنی نیست. در یک مقاله علمی حتماً باید به چندین مقاله تخصصی بازنگری شده و کتاب اشاره شده باشد. ضمن آنکه پیشنهاد می شود در این قسمت، بیش از اندازه به مقالات قبلی خود ارجاع ندهیم.

مشخصا اگر به اشتباهات مقاله نویسی که در این قسمت اشاره شد، به خوبی توجه کنید، می توانید مقاله ای کاملا استاندارد بنویسید. هر ساله مشاهده می شود که تعداد زیادی از دانشجویان به دلیل اینکه مکررا این اشتباهات را مرتکب می شوند، مقالاتشان رد می شود. امیدواریم با در نظر داشتن موارد مذکور به بهترین نحو مقالات خود را به مجلات ارائه دهید.

منابع

• آیین نگارش مقاله علمی پژوهشی – محمود فتوحی
• راهنمای جامع نگارش مقاله نویسی – مهدی نادری بنی
• 25 اصل اساسی در مقاله نویسی – محمدحسین رضازاده